Δευτέρα 20 Φεβρουαρίου 2017

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ KAREEM ABDUL-JABBAR


Στις 16 Απριλίου 1947, στη Νέα Υόρκη, γεννιέται ο Ferdinand Lewis Alcindor, γιος της Cora Lillian, υπαλλήλου σε πολυκατάστημα, και του Ferdinand Lewis Alcindor Sr., αστυνομικού και μουσικού της jazz. Ήταν η αρχή του ταξιδιού για έναν από τους σπουδαιότερους παίκτες μπάσκετ της ιστορίας, 3 φορές πρωταθλητή NCAA και 6 φορές πρωταθλητή NBA, αντίστοιχες φορές MVP και κατ'εξοχήν εκτελεστή του περίφημου skyhook, μιας από τις πιο δύσκολα αντιμετωπίσιμες επιθετικές κινήσεις στην ιστορία του αθλήματος.


Τοποθετώντας όμως τα αθλητικά του επιτεύγματα σε δεύτερο πλάνο, ο Lew Alcindor κατατάσσεται στους σπουδαίους, για το έργο του σε τομείς που δεν έχει διακριθεί άλλος μπασκετμπολίστας του δικού του βεληνεκούς. Ενεργός κοινωνικοπολιτικά, ανήσυχος πνευματικά, εκφραστής της άποψής του ακόμα κι αν θα ενοχλούσε λίγους ή πολλούς, ανεξάρτητα από καλούπια και θέλω που του υποδείκνυαν άλλη κατεύθυνση. Κι ακόμα κι αν από τα χρόνια του Κολλεγίου τα εξωπραγματικά του κατορθώματα στο παρκέ προδίκαζαν την μετέπειτα ιστορική του πορεία στο NBA, τα μεγάλα ορόσημα της ζωής του ανήκαν στη σφαίρα της μη μπασκετικής του δράσης. 

Από Lew Alcindor σε Kareem Abdul-Jabbar

Απαρχή του προσωπικού του επαναπροσδιορισμού ήταν η μελέτη της αυτοβιογραφίας του Malcolm X, η οποία τον οδήγησε στο να συνειδητοποιήσει πλήρως αυτό που ένιωθε: φυλακισμένος στην προβολή μιας εικόνας του εαυτού του, καθορισμένης από τα πρέπει που επίτασσε η αφροαμερικανική του καταγωγή και το ότι ήταν ο πιο πολλά υποσχόμενος παίκτης της ηλικίας του. Κι όλο αυτό στην Αμερική των 60's, βαθιά διχοτομημένη από ρατσιστικές διακρίσεις, χωρίς ιδιαίτερη ροπή προς μια κατεύθυνση ενίσχυσης της κοινωνικής δικαιοσύνης. Επακόλουθο ήταν η στροφή προς τη μελέτη του Κορανίου σε μια απόπειρα ανακάλυψης του πραγματικού του εαυτού, με αποτέλεσμα να ασπαστεί το Σουνιτικό Ισλάμ το καλοκαίρι του 1968. Την ίδια εποχή, αρνείται τη συμμετοχή στην Ολυμπιακή ομάδα που θα αγωνιζόταν στο Μεξικό, διαμαρτυρόμενος για την άνιση μεταχείριση των Αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες και εκφράζοντας την αποδοκιμασία του προς τον Πρόεδρο της ΔΟΕ, Avery Brundage, ο οποίος είχε δηλώσει το θαυμασμό του για την κυβέρνηση της Ναζιστικής Γερμανίας πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Το επόμενο καλοκαίρι τελειώνει η περίοδος φοίτησης στο UCLA, έχοντας ολοκληρώσει το Bachelor στις Τέχνες, με κύρια κατεύθυνση την Ιστορία, επιλέγεται στο νούμερο 1 του draft και ξεκινάει η πορεία του στο NBA με τους Milwaukee Bucks. Τη δεύτερη σεζόν στους Bucks κατακτά το πρωτάθλημα και μια μέρα μετά αλλάζει το όνομά του, υιοθετώντας το μουσουλμανικό Kareem Abdul-Jabbar (αποδίδεται ως 'ο ευγενής υπηρέτης του Θεού’). Η ολοκληρωτική του μεταμόρφωση ήταν πλέον γεγονός. Ο Lew Alcindor είχε γίνει ο Kareem Abdul-Jabbar. Η χλωμή αντανάκλαση του τι ανέμενε η λευκή Αμερική απ' αυτόν, μετατράπηκε στο προσωπικό μανιφέστο της Αφρικανικής του ιστορίας, κουλτούρας και πιστεύω.


Ο Muhammad Ali, του οποίου η αθλητική πορεία, η κοινωνική δράση και η στενή φιλία μαζί του έκαναν τον Jabbar να τον χαρακτηρίσει 'μεγάλο αδελφό των Αφροαμερικανών', αποτελώντας παράλληλα κίνητρο και οδηγό κοινωνικών επιλογών για τον ίδιο, είχε πει πως: «Ξέρω που πάω, ξέρω την αλήθεια, και δε θα γίνω αυτό που θέλετε. Είμαι ελεύθερος να γίνω αυτό που θέλω». Ο Kareem επέλεξε αυτή την πορεία. Διαμορφώνοντας την προσωπικότητά του μέσα από μια διαρκή αναζήτηση και ενεργώντας  με τον πλέον ρηξικέλευθο τρόπο, δεδομένων των συνθηκών της εποχής που έλαβε χώρα αυτή η διαδικασία, κατόρθωσε οι συζητήσεις γύρω από το όνομά του να μην έχουν να κάνουν μόνο με τα βραβεία MVP και τα πρωταθλήματα που κατέκτησε. Αυτό καταδεικνύεται από τα 11 βιβλία του που έχουν εκδοθεί καθώς και από τη συχνή αρθρογραφία του στο περιοδικό TIME ή άλλα έντυπα, με σκοπό πάντα  να εκφράσει τη δική του ανεξάρτητη άποψη. 

Ενδεχομένως αυτό είναι και το κλειδί της κατανόησης μιας προσωπικότητας τόσο πολυεπίπεδης όσο του Kareem. Σε μια νοητή ζυγαριά που υπολογίζει τη βαρύτητα των στοιχείων που την απαρτίζουν, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως η στρατιωτική πειθαρχία με την οποία αφιέρωσε χιλιάδες ώρες προπόνησης για την τελειοποίηση του skyhook, θα υπερίσχυε της εσωτερικής του ανάγκης να πάρει σαφή θέση για το ζήτημα της οπλοκατοχής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο υποθετικό ερώτημα του τι θα επέλεγε ως σημαντικότερο, οι πράξεις του έχουν καταδείξει τη διακριτή προτεραιότητα που ανέκαθεν έδινε στην κοινωνική του δράση.  

Καθορισμός Ταυτότητας

Η κατανόηση των θέσεων του Καρίμ ταυτίζεται, τουλάχιστον εν μέρει, με τη διαδικασία κατανόησης της ταυτότητας του, όπως η τελευταία ορίζεται, κατά το μεγαλύτερο της μέρος, από τα βιογραφικά του στοιχεία: ο Καρίμ πρόλαβε να ζήσει την ίδια εποχή με δυο προσωπικότητες οι οποίες παραμένουν στο κέντρο της αφροαμερικάνικης κουλτούρας και διανόησης, τους Malcolm X και Martin Luther King, κι ήταν σχεδόν συνομίληκος με μία τρίτη, τον Μuhhamad Ali. Ειδικά η σχέση του με τον τελευταίο, όπως έχει ήδη αναφερθεί, αλλά και η θητεία του ως Cultural Ambassador στο πλευρό της Hilary Clinton κι υπό την ευρύτερη εποπτεία του Barrack Obama, τον τοποθετεί πολύ κοντά σ’ ένα στενό, ηγετικό πυρήνα της αφροαμερικανικής παράδοσης. 

Το να περιορίσει όμως κανείς τον Τζαμπάρ αποκλειστικά εντός του αφροαμερικανικού πλαισίου, παρόλο τον κυρίαρχο χαρακτήρα του τελευταίου στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι μία κίνηση εντυπωσιακά μυωπική που αποκρύπτει άλλα, εξίσου σημαντικά, στοιχεία της ταυτότητας του: αφ’ ενός όλες τις υπόλοιπες θέσεις διά μέσω των οποίων κατασκευάζεται ο λόγος του και, αφ’ ετέρου, την τάση του να τις υπερβαίνει. 

Πιο συγκεκριμένα, ο Kareem Abdul Jabbar είναι ένας πρώην αθλητής που καταξιώνεται στο χώρο των τεχνών και των γραμμάτων, ένας άντρας με διατυπωμένες φεμινιστικές θέσεις, ένας συνειδητοποιημένος μουσουλμάνος με προοδευτικές πολιτικές και θρησκευτικές απόψεις, ο γιος ενός αστυνομικού με ευαίσθητους στην αστυνομική βία αισθητήρες, ένα θύμα ρατσιστικής βίας που αψηφά τον πειρασμό της εκδίκησης και του φυλετικού φανατισμού –κι όλα αυτά μπορεί κανείς να τα συνοψίσει επιλέγοντας μία πρότασή του: 

«Το Civil Rights Movement δε θα είχε καταφέρει τόσα πολλά χωρίς την υποστήριξη και τις θυσίες των λευκών Αμερικανών.»


Κανείς οφείλει εδώ να αποφύγει να διαβάσει την παραπάνω πρόταση ως μία παραχώρηση ενός αφροαμερικανού διανοούμενου, ως μεγαλοψυχία ή ως ένδειξη υποχωρητικότητας, ως μία έκφραση πολιτικής ορθότητας που επιβάλει, ανεξαρτήτως συνθηκών, την επίδειξη μιας πλουραλιστικής στάσης. Πρόκειται, αντίθετα, για μια ιστορική αλήθεια η οποία, κρυμμένη κάτω από στερεότυπα, φανατισμούς, και χρονική απόσταση, σπάνια προβάλλεται ή γίνεται αποδεκτή, είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά. Ο Jabbar μ’ αυτήν τη φράση, και κυρίως την πρακτική της ένταξη στο ευρύτερο αξιακό του σύστημα, αναλαμβάνει το ρόλο του αναθεωρητικού ιστορικού ο οποίος προσπαθεί να ανατρέψει μια στερεοτυπική απεικόνιση (ή αναπαράσταση) της ιστορίας, η οποία εκφράζεται στην πιο δυναμική της μορφή, δηλαδή, στην προκειμένη περίπτωση, ως συνείδηση ενός φυλετικού μανιχαϊσμού (όποιος ενδιαφέρεται περισσότερο για το θέμα μπορεί να ανατρέξει στο Refusing Racism: White Allies and the Struggle for Civil Rights, της Cynthia Stokes Brown). 

Κι είναι ακριβώς αυτή η αναθεωρητική τάση που δείχνει να πληροφορεί τον πυρήνα του λόγου του: κοιτώντας τη βιβλιογραφία του κανείς εντοπίζει δύο σχετικούς τίτλους, το Brothers in Arms: The Epic Story of the 761st Tank Battalion και το What Color is my World? The Lost History of African American Inventors (αμφότερα παραδείγματα μικρο-ιστορίας [micro-history], σύγχρονη και ισχυρή τάση της ιστοριογραφίας)· και στην αρθρογραφία του, όμως, έχει αναφερθεί, μεταξύ άλλων, στα διάφορα στάδια της σχέσης μεταξύ Αφροαμερικανών και Εβραίων, θέτωντας το ζήτημα στην ιστορική του διάσταση, παρατηρώντας μοτίβα, διακοπές και συνέχειες, και προσπαθώντας να απο-οικειοποιήσει τη σημερινή τελματώδη μεταξύ τους κατάσταση (θέμα επίκαιρο και λόγω της πρόσφατης υποψηφιότητας του Bernie Sanders). 

Έχοντας τα παραπάνω ως αφετηρία, όπως θα φανεί καλύτερα στην επόμενη ενότητα, ο λόγος του Jabbar κινείται προς δύο κατευθύνσεις: η πρώτη μπορεί να χαρακτηριστεί ως πολεμική ή καταγγελτική, έχοντας μια ισχυρή διάθεση απόδόμησης του εκάστοτε αντεπιχειρήματος, κι η δεύτερη ως αυτοκριτική, όπου καταπιάνεται με εσωτερικά ζητήματα των (κοινωνικών, θρησκευτικών, πολιτικών) ομάδων στις οποίες ανήκει.

Διατυπωμένες Θέσεις

Η δημόσια έκφραση του Kareem τοποθετεί την αναδρομή της καριέρας του και το σχολιασμό του μπασκετικού γίγνεσθαι σε έναν εντελώς περιορισμένο ρόλο. Αντίθετα, ο μεγάλος όγκος των τοποθετήσεών του έχει να κάνει με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα που απασχολούν την Αμερική, χωρίς να διστάζει να εμπλακεί στην ανάλυση τους παρά τις λεπτές ισορροπίες που τα διαπνέουν. Ο  Jabbar έχει κατά καιρούς διατυπώσει θέσεις για το πως οι αθλητές μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλοί πίεσης προς ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης, τα περιστατικά αστυνομικής βίας στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ζήτημα της οπλοκατοχής, την καταστροφική προοπτική του να ανεβεί ο Donald Trump στον προεδρικό θώκο, και το πώς ο τελευταίος ψηφοθηρεί χρησιμοποιώντας τακτικές παρόμοιες με αυτές που ο ISIS χρησιμοποιεί για να τρομοκρατήσει. 

Ιδιαίτερα με τον υποψήφιο Πρόεδρο τον Ηνωμένων Πολιτειών, ο Kareem έχει ανεβάσει την ένταση του λόγου του περισσότερο από κάθε άλλη φορά, παίρνοντας από πολύ νωρίς θέση στο αντίθετο άκρο. Έχοντας αποκωδικοποιήσει πλήρως την επιθετική ρητορική του Trump, ο Jabbar στοχοποίησε την τακτική του υποψήφιου προέδρου, παρομοιάζοντάς την με την τρομοκρατία του ISIS. Τόσο ο Trump όσο και ο ISIS δρουν βίαια, τρομοκρατώντας ώστε να επιτύχουν έναν πολιτικό και ένα θρησκευτικό σκοπό αντίστοιχα. Η διαφορά του πρώτου είναι πως όπλο του είναι η λεκτική τρομοκρατία και η χειραγώγηση των ανθρώπινων συναισθημάτων απέναντι στο διαφορετικό. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σε κείμενό του: «ο Trump είναι ο σπουδαιότερος θρίαμβος του ISIS. Ο τέλειος αντιπερισπασμός, ο οποίος αντί να προσφέρει διακριτές και ρεαλιστικές πολιτικές, επενδύει στο φόβο του κοινού, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα του ISIS με τον καλύτερο τρόπο». 

Αναγνωρίζοντας το εύθραυστο υπόβαθρο που δημιουργούν οι κοινωνικές και φυλετικές ανισότητες στην Αμερικανική κοινωνία ως πεδίο πρόσφορο για την επικράτηση της γεμάτης παραπληροφόρηση στρατηγικής του Trump, ο Kareem καταγγέλει τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η είδηση πως ένας Αφροαμερικανός έπεσε θύμα ένοπλης αστυνομικής βίας. Καταδικάζει τη λογική «ό,τι συμβαίνει στο γκέτο μένει στο γκέτο», τονίζοντας πως μια τέτοια προσέγγιση το μόνο που πετυχαίνει είναι να υποβαθμίζει το ότι η ένοπλη βία είναι η κύρια αιτία θανάτου παιδιών και εφήβων από την Αφροαμερικανική κοινότητα, ενώ υπογραμμίζει πως αν κάτι αντίστοιχο συνέβαινε με το μέλλον της λευκής κοινότητας είναι βέβαιο πως θα γίνονταν πολλά περισσότερα.

Το ότι υπερτονίζει ζητήματα όπως τα παραπάνω, δε σημαίνει πως ο Kareem περιορίζεται σ' έναν καταγγελτικό λόγο, με σκοπό το γενικόλογο αφορισμό και τη στείρα παράθεση του εκάστοτε προβλήματος. Πλήρως συνειδητοποιημένος σε σχέση με την ώθηση που μπορεί να δώσει, η επιχειρηματολογία της αρθρογραφίας του στοχεύει στην ανάλυση της πραγματικής αιτίας που οδήγησε στη διαμόρφωση ενός τόσο πολωμένου κοινωνικού κλίματος, καταδεικνύοντας το χαμηλό βιοτικό επίπεδο και τη φτώχεια ως βασικούς παράγοντες, ενώ προτείνει πρακτικές λύσεις προς μια κατεύθυνση ομαλοποίησης με την αναμόρφωση των κοινωνικών παροχών να έχει τον κεντρικό ρόλο σ’ αυτή τη διαδικασία.


Έχει πολλάκις υποστηρίξει τη δυναμική έκφραση απόψεων και τον ακτιβισμό των αθλητών για κοινωνικά θέματα. Ερχόμενος σε πλήρη αντίθεση με το κομμάτι της Αμερικής που προσεγγίζει τον αθλητή ως προϊόν marketing, ο Kareem ενθαρρύνει τους αθλητές να αποτινάξουν την ταμπέλα του διασκεδαστή συμμετέχοντας ενεργά στην εθνική συζήτηση για τις φυλετικές ανισότητες. Κι αυτό το κάνει καταδεικνύοντας το πως πρέπει να προσεγγίζει κανείς τη Δημοκρατία. Όπως ο ίδιος σε άρθρο του την έχει παρομοιάσει, είναι πολλές φωνές που συνδυάζονται για να προκύψει ένας ευχάριστος ήχος. Κι η φωνή των αθλητών είναι μια δυναμική προσθήκη σ ' αυτή τη χορωδία.  

Κι αν η πλευρά που ο Jabbar τοποθετείται δημόσια στην κοινωνικοπολιτική ζωή της Αμερικής γράφοντας άρθρα, δίνοντας συνεντεύξεις σε εθνικά δίκτυα και κάνοντας ομιλίες σε εκπαιδευτικά ιδρύματα μη διστάζοντας να προτείνει την πρόσληψη περισσότερων γυναικών στις τάξεις της αστυνομίας, ενθαρρύνοντας τους αθλητές να εκμεταλλευτούν τη δημοτικότητα τους για να γίνουν οι ίδιοι πρωτοπόροι στην ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης και προτρέποντας το Hollywood να χρησιμοποιήσει περισσότερους Αφροαμερικανούς σεναριογράφους, σκηνοθέτες και παραγωγούς, είναι η επιτομή της ενεργής φωνής στα πλαίσια της σύγχρονης κοινωνίας, εξίσου ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη είναι η πλευρά του Kareem ως συγγραφική οντότητα. 

Συγγραφέας 11 βιβλίων, ξεκινάει από την αυτοβιογραφία του και τη λογοτεχνική μεταφορά των προκλήσεων που αντιμετώπισε στα σχολικά του χρόνια, καταγράφει την επική ιστορία του 761ου Τάγματος Τεθωρακισμένων στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, και καταλήγει να καταπιάνεται με την παρουσίαση των εφευρέσεων από Αφροαμερικανούς εφευρέτες και την ιστορία του Mycroft Holmes, του ιδιοφυή αδελφού του γνωστού ντετέκτιβ. Το τελευταίο δεν αποτελεί καμία έκπληξη αν σκεφτεί κανείς την πολύ στενή σχέση του Jabbar με τις τηλεοπτικές σειρές, την οποία εύκολα μπορεί να διαπιστώσει ο τακτικός αναγνώστης του μέσα από συνεχείς παραλληλισμούς που τον έκαναν να φτάσει στο σημείο να παρομοιάσει την πολιτική σκηνή της Αμερικής με τα παιχνίδια εξουσίας στο Game of Thrones. 

Kareem και Πολιτική

Ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσει κανεις τη θέση του Kareem εντός του Αμερικανικού πολιτικού σκηνικού είναι να κοιτάξει μία πολιτική σύγκρουση η οποία, λόγω των επικείμενων εκλογών, έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα, αλλά παραμένει ενδεικτική ευρύτερων τάσεων, τουλάχιστον εντός Αμερικής. Αναφερόμαστε σ’ αυτήν μεταξύ Barrack Obama και Donald Trump (κι όχι αυτής μεταξύ Clinton-Trump ή γενικότερα Δημοκρατικών-Ρεπουμπλικάνων), όχι στο προσωπικό επίπεδο στο οποίο συχνά διολισθαίνει, αλλά στο αμιγώς πολιτικό: η σύγκρουση, δηλαδή, μεταξύ ενός μετριοπαθούς, κεντροδεξιού (right-liberal) πολιτικού, του οποίου τα εκτελεστικά και νομοθετικά πεπραγμένα μοιάζουν ως μια αποτυχημένη διαχείριση υπερβολικών (προοδευτικών) προσδοκιών, του Barrack Obama, κι ενός βαρέων βαρών ακροδεξιού, ο οποίος σταδιακά μετατράπηκε από μιντιακή περσόνα σε μια άκρως υπολογίσιμη πολιτική οντότητα, του Donald Trump. 

Πως ακριβώς, όμως, χωράει ο Jabbar ανάμεσα τους; 

Κανείς μπορεί να σκιαγραφήσει το πολιτικό προφίλ του Αμερικανού συγγραφέα (αυτή είναι η σημερινή ιδιότητα του Jabbar) με μια αντίστιξη ανάμεσα στους δύο παραπάνω πολιτικούς. Aπό τη μία, το σύνολο των θετικών του διεκδικήσεων, όπως επικοινωνούνται από το προφίλ και τη ρητορική του Barack Obama: πλουραλιστική κοινωνία, διάθεση συναίνεσης και συνεργασίας, μετριοπαθείς απόψεις για εξωτερική πολιτική. Η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο, Jabbar και Obama, εντοπίζεται στην έμφαση που δίνει ο πρώτος σε ταξικά και φυλετικά ζητήματα, τα οποία εν πολλοίς απουσιάζουν από το λόγο του Αμερικανού Προέδρου. Ακόμα και οι όποιες διαφορές, ωστόσο, δε μοιάζουν ικανές να ωθήσουν τον Jabbar σε μια περισσότερο κριτική στάση έναντι του Οbama, στην οποία επιδίδεται με σφοδρό τρόπο εδώ και καιρό μεγάλο μέρος της Αμερικανικής αριστεράς. Η ταύτιση του Jabbar μαζί του φαίνεται να είναι απόλυτη και συμβαίνει σε πολλαπλά επίπεδα: φυλετική καταγωγή, βιωματικό, κοινωνικό, πολιτικό.

Από την άλλη, τα αιτήματα και οι πρακτικές στις οποίες εναντιώνεται ο Jabbar εκφράζονται καθαρότερα από την παρουσία του Donald Trump: προφανή ξενοφοβικά και αυταρχικά χαρατηριστικά, λαϊκισμός με πρωτόγνωρης έντασης (συχνά εμφυλιοπολεμικού χαρακτήρα) συναισθηματικές απολήξεις, ιδιότυπο double-speak (το είπα-δεν το είπα), πλήρη άρνηση μεταμέλειας ακόμα και για προφανή λάθη, τάση προς συνομωσιολογία, άρνηση της πραγματικότητας ή διασταυρωμένων γεγονότων. 

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά μοιάζουν να δημιουργούν ένα πλαίσιο που καθιστά το λόγο του εύκολα αποδομήσιμο. Η φαινομενική αυτή αδυναμία τοποθετεί μπροστά στους επικριτές του, του Jabbar συμπεριλαμβανομένου, κάτι που δε διαφέρει πολύ από μια μπανανόφλουδα: την επίκληση της «κοινής λογικής» ως ρητορικό αντίβαρο στην αντίστοιχη -από τον Trump- άρνησή της. 

Η «κοινή λογική» δεν είναι τίποτα άλλο παρά η υποκειμενικότητα του εκφραστή της: ιδεολογία, στάσεις, αντιλήψεις, βιώματα. Όσο κι αν η ευρεία χρήση της την έχει καταστήσει αυτόκλητη παρουσία σε κάθε είδους λόγο που απορρέει από ή επικεντρώνεται σε κάποιου είδους συλλογικότητα, η «κοινή λογική» δεν παύει ν’ αποτελεί την πιο προβληματική ρητορική συνήθεια: εδράζεται πάντα σε αφελείς ή ψευδοκυνικές γενικεύσεις, σπανίως εώς ποτέ εμπειρικά αποδείξιμες, με ασαφή όρια και αμφιβόλου επί μέρους εφαρμοσιμότητα, κι ως εκ τούτου αποτελεί ένα προσωπικό κατασκεύασμα του εκάστοτε συντάκτη. Διαφορετικά: ο καθένας μπορεί να επικαλεστεί την «κοινή λογική» απέναντι στην «κοινή λογική». 

Το να την καταστήσει κανείς πολιτικό επιχείρημα, ακόμα κι αν αυτή η κίνηση μοιάζει επιβεβλημένη, εμπεριέχει μια μοιραία παραχώρηση: αν η κατασκευή ενός επιχειρήματος συμπλέει με την κατασκευή της πραγματικότητας, τότε η κατασκευή της «κοινής λογικής» νομιμοποιεί την αντίστοιχη τακτική του Trump, δηλαδή την άρνηση διασταυρωμένων γεγονότων (που με τη σειρά της είναι κι αυτή μια κατασκευή). Μόνο που, επειδή βρισκόμαστε στο κέντρο του πολιτικού πεδίου, μια αφελής και ασυνείδητη έκφραση αποπολιτικοποίημένου λόγου είναι αναπόφευκτο να συντριβεί από τη χειμαρρώδη, ηλεκτρικά φορτισμένη με ιδεολογικές εντάσεις, ρητορική του Donald Trump. 

O Jabbar στον Αμερικανικό Κανόνα

Οι Malcolm X και Martin Luther King είναι δύο από τα πλέον κανονιστικά ονόματα εντός της αφροαμερικανικής παράδοσης, την οποία έχουν επηρέασει, αν όχι ορίσει, τόσο με τη σκέψη όσο και με τη βιογραφική τους ιστορία. Οι μεταξύ τους αντιθέσεις, η μοναδικότητα της ιστορικής περιόδου εντός της οποίας έδρασαν, και η συχνά ασαφής έκταση της επιρροής τους καθιστούν την παρουσία τους πολύ ευκολότερα ανιχνεύσιμη εντός ενός μακρο-επιπέδου, όπως είναι μια ευρύτερη χρονική περίοδος, παρά εντός των στενότερων ορίων μιας πιο μικροσκοπικής εξέτασης, όπως η περίπτωση ενός συγκεκριμένου στοχαστή. Ο Jabbar, ωστόσο, δείχνει να ξεφεύγει απ’ αυτόν το γενικό κανόνα. 

Ο Kareem μαζί με τον center των Celtics Bill Russell (αριστερά) και
τον Muhammad Ali (κέντρο) το 1967.

Εκκινώντας από τον Malcolm X, μια πρώτη ματιά στην πορεία αυτού και του Jabbar φανερώνει μια βασική μεταξύ τους ομοιότητα: αμφότεροι κατέστησαν τη θρησκευτική τους πίστη παράγωγο της πολιτική τους θέσης στο προφανές αλλά ακανθώδες, και τότε και τώρα, ζήτημα: το φυλετικό. O Jabbar, ακολουθώντας τον Malcolm X, μετάστραφηκε στο Ισλάμ όχι απορρίπτοντας τη καθολική πίστη θεολογικά, δηλαδή στο επίπεδο των καθεαυτών πιστεύων της, αλλά πολιτικά, κρίνοντας δηλαδή την επάρκεια ή ανεπάρκεια της εφαμοργή τους από τον ιδρυμματικό της φορέα, την εκκλησία. Όπως ο ίδιος γράφει, «μου ήταν πολύ δύσκολο να συμπορευτώ με τα πολιτιστικά ιδρύματα [cultural institutions, εννοεί την εκκλησία] τα οποία αδιαφόρησαν για ένα τόσο εξοργιστικό ζήτημα [εννοεί τη σκλαβιά] καταστρατηγώντας τα πιο ιερά τους πιστεύω». Δύο βιογραφικά στοιχεία του Jabbar που αξίζει να σημειωθούν εδώ είναι, πρώτον, το ότι, όπως ο ίδιος έχει δηλώσει, στράφηκε στο Ισλάμ μετά την ανάγνωση της βιογραφίας του Malcolm X και, δεύτερον, είχε αρνηθεί να συμμετάσχει στο «Έθνος του Ισλάμ» (θρησκευτικοπολιτική οργάνωση, συχνά γνωστή κι ως Black Muslims), στο οποίο ηγετική θέση κατείχε, και πάλι, ο Malcolm X. 

Ο ίδιος ο Jabbar αποδίδει την άρνηση αυτήν στην επιθυμία του να «συγκεντρωθεί περισσότερο στα πνευματικά παρά τα πολιτικά χαρακτηριστικά της πίστης του», αλλά εύκολα κανείς μπορεί εδώ να εντοπίσει μια διπλωματική αναδίπλωση. Δεν ήταν μια αφηρημένη ιδέα του πολιτικού αυτή η οποία απέρριψε, αλλά πολύ συγκεκριμένες ιδέες και πρακτικές, όπως εκφράζονταν τότε από τον Malcolm X κι άλλα ηγετικά στελέχη του «Έθνους»: μαύρη υπεροχή, ρατσισμός απέναντι στις υπόλοιπες φυλετικές ομάδες, υποστήριξη του διαχωρισμού λευκών-μαύρων, προώθηση της βίας ως μέσο αντίδρασης και προστασίας, εμφατική απόρριψη του Κινήματος Κοινωνικών Δικαιωμάτων (Civil Rights Movement). 

Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται στη πιο διάσημη, ίσως, φράση του Malcolm X: by any means necessary –κι είναι ακριβώς αυτή η φράση που απομακρύνει τον Jabbar από το περιεχόμενο των πολιτικών του Malcolm. Η επιρροή του πρώτου από τον δεύτερο δείχνει να περιορίζεται στη μετατροπή της θρησκευτικής πίστης σε πολιτική έκφραση και τη συμβολικότητα που προσφέρει η μετάλλαξη από μικροεγκληματία σε πολιτικό ηγέτη. 

Αντίθετα, η μορφοποίηση συγκεκριμένων πολιτικών αιτημάτων, στην περίπτωση του Jabbar, καθορίζεται από τον αντίποδα της αφροαμερικανικής παράδοσης, δηλαδή τον Martin Luther King. Για την ακρίβεια, ο πολιτικός λόγος του Jabbar, μπορεί να διαβαστεί ως μια προσπάθεια επικαιροποίησης του ακτιβιστή προγόνου του: η έμφαση στην κοινωνική ειρήνη, η αναγνώριση της προσφοράς άλλων φυλετικών ομάδων στις διεκδικήσεις αφροαμερικανών, η υποστήριξη πολιτικών ένταξης, οι επισημάνσεις για τους κινδύνους της όποιας κομματικής ταύτισης, η διάθεση οικοδόμησης ευρύτερων συνεργασιών –όλα μοιάζουν κληροδοτήματα από την παρακαταθήκη του King. 

Αντί επιλόγου

Ξεκινώντας από το Malcolm X, συνεχίζοντας ως Μουσουλμάνος, μελετώντας τον Martin Luther King και φτάνοντας να πολεμάει τον Trump, ο Kareem χάραξε την πορεία του σ' ένα δρόμο που δεν είχε εμπόδια για οποιοδήποτε ερέθισμα. Τοποθέτησε την προσωπικότητά του σε μια συνεχή διαδικασία διαμόρφωσης, χωρίς να επηρεάζεται από περιοριστικές για τις επιλογές του υποδείξεις. Κι αυτό είναι το νόημα της παρουσίας του. Η προσέγγιση των προσωπικών επιλογών με ορίζοντα τη βελτίωση του εαυτού του έχοντας ως στόχο να φτάσει το επίπεδο της ωφέλιμης κοινωνικής προσφοράς. Κι αν η προσφορά αυτή ωθήσει κι άλλους να ακολουθήσουν αυτό το δρόμο, θα είναι πολύ μεγαλύτερη σε σχέση τα όσα πρόσφερε στο μπάσκετ.



* Πρώτη δημοσίευση του κειμένου στο τεύχος #24 του περιοδικού HUMBA
















Δεν υπάρχουν σχόλια: